پارادوکس بازار

رفتار بازارهای مالی متاثر از حوادث و اتفاقاتی است که در خارج از آنها رخ می دهد اما تمامی این رفتار ها درشرایط متفاوت یکسان نیست و همانند یک ا نسان که در حالات مختلف واکنشهای مختلفی نسبت به حوادث بیرونی از خود نشان می دهد بازار هم به عنوان یک موجود زنده از این قاعده مستثنی نیست .
به عنوان مثال فردی را تصور کنید که منتظر یک تلفن مهم است او در این شرایط و در لحظات انتظار صدای مجری تلویزیون که خبر شاید مهمتری را گزارش می کند نمی شنود . شخص مورد نظر در حالت انتظار بسر می برد که این حالت ویژگی های خاص خود را دارد در این حال شاید دیگر مراتب احساسی را نیز درک نکند مثلا اگر از مسئله خاصی میترسد و ان اتفاق رخ دهد شاید توجه چندانی به ان نکند اما صدای زنگ تلفن موجب جهیدن او می شود . این جهیدن شاید در مرد فرد فوق الذکر برای مابی اهمیت باشد اما جهشهای بازارهای مالی قطعا برای ما به عنوان تحلیل گر و معامله گر این بازار از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است .
حال سوال اینست که ایا بازار نیز همانند یک انسان نسبت به شرایط بیرونی واکنش نشان می دهد یا مکانیزم پیچیده تری دارد ؟
حقیقتا جواب دادن به این سوال بسیار مشکل است و باید از مثالهای ساده تر شروع کرد . به عنوان مثال یک کندوی عسل را در نظر بگیرید. این مجموعه از تعداد زیادی زنبور تشکیل شده که همگی موجود زنده محسوب می شوند و نسبت به محرک بیرونی واکنش نشان می دهند خود این مجموعه خود نیز یک موجود زنده محسوب می شود و تمامی صفات یک موجود زنده را دارد اما ایا الزاما رفتاراین موجود جدید شبیه رفتار زنبور است ؟ ایا یک مجموعه الزاما رفتاری شبیه سلولهای خود دارد ؟
مثال دیگر که کمی ما را به هدف نزدیک تر می کن یک شهر است .به اعتقاد من یک شهر را می توان یک موجود زنده دارای تمام خواص ان من جمله تولد حیات واکنش به محرک دارای صفات اخلاقی و مرگ است ولی ایا الزاما رفتار یک شهر رفتار انسانی است و مدل شده از رفتار انسان است ؟
و در نهایت بازار
بازار تشکیل شده از انسانهایی است که یا می خرند یا می فروشند و احساسات و تمایلات اینها قیمت کالای مورد نظر را مشخص می کند بنابراین مجددا سوال همیشگی مطرح می شود که ایا رفتار بازار یک رفتار انسانی است ؟ و یا بازار یکی دیگر از مخلوقات خداوند است و رفتار خاص خود را دارد و صرفا سلولهای ان از انسان تشکیل شده است ؟
به اعتقاد من باید به مسایل کلان اقتصادی وسیاسی از این زاویه نگریست و در ابتدا درک خوبی از موجودی که در مقابلمان است پیدا کنیم . به نظر من مفاهیمی همانند جنگل دریا خانواده شهر و در نهایت بازار در قلمرو موجودات زندهای قرار می گیرند که هویت مستقل خود را دارند و تنها سلولهای تشکیل دهنده انها را موجودات زنده دیگر تشکیل می دهند .
اگر بخواهیم بحث را به محور اصلی خود بازگردانیم باید بگوییم که هر بازار از طلا و نفت وا رز تا بورسهای منطقه ای هرکدام هویت خاص خود را دارند که این هویت اگرچه تا حدود زیادی تشکیل شده از سلولهای تشکیل دهنده ان است اما در نهایت هویتی مستقل محسوب می شود .
به عنوان مثال اگر رفتار بورس تهران را با رفتار بورس توکیو مقایسه کنید حتی با یک نگاه متوجه تفاوت ساختاری ان می شوید . البته پر واضح است که در این مقاله دید ما خوب و بد یا ضعیف و قوی بودن نیست بلکه صرفا دارای هویت بودن این منحنیهای به ظاهر کج و معوج مد نظر ماست . به عنوان مثالی دیگر اگر به نمودار قیمت نفت نگاه کنید متوجه تفاوت مشهود و ساختاری ان با نمودار طلا می شوید با اینکه مشهور است که این دو همبستگی بالایی با هم دارند .
مسئله ای که تا بدینجای کار قصد تبیین ان را را داشتم این بوده که بازارهای مالی اولا حیات دارند و دارای صفات یک موجود زنده هستند و در ثانی اگرچه هویتشان از هویت سلولهای تشکیل دهنده که همان انسانها هستند بی تاثیر نیست اما در نهایت هویتی مستقل دارند. اما سوال دیگری که اینجا مطرح می شود اینست که ایا مرتبه وجودی(و نه هوش ) موجود جدید از سلولهایش بالاتر است ؟
با قاطعیت می توان به این سوال پاسخ گفت : بله .
مرتبه وجودی یک شهر از شهروندانش بالا تر است و یا مرتبه وجودی دریا از ماهیان بالا تر است .
مرتبه وجودی بازار نیز از معامله گرانی که این بازار را تشکیل می دهند بالا تر است . اینجاست که پارادوکسی حل ناشدنی در برابر معامله گر قرار می گیرد باید سوار بر اسبی شود که از او قوی تر است .
انسان عصر باستان سوار بر چارپایان می شد چون مرتبه وجودی بالاتری داشت به تدریج با رشد هستی و به همراه ان انسان مرتبه وجودی انسان به حدی رسید که سوار بر قوانین فیزیکی شد و هواپیما را اختراع کرد و یا انسانی که روزی با کلک خود بر رودخانه پیروز می شد با رشد مرتبه وجودی کشتی را ساخت و دریا را مغلوب خود کرد .
برای مغلوب کردن چیزی ابتدا باید از ان قوی تر شد اما مشکلی که در مورد بازار وجود دارد اینست که این موجود خود از سلولهایی تشکیل شده که در حال قوی شدن هستند و به عبارتی مرتبه وجودی بازار همواره یک قدم از انسان جلوتر است و اینست راز ناکامی بسیاری از معامله گران .
ما در صدد پیشی گرفتن از موجودی هستیم که همواره یک قدم جلوتر از ما حرکت می کند و چون در شرایط عادی کسی نمی تواند از سایه خود پیشی بگیرد شکست دادن بازار نیز کار بسیار سختی می نماید و همانند یک ماهی که عمری در دریا گذرانده اما نمی داند دریا چیست معامله گران نیز که اجزا تشکیل دهنده بازار محسوب می شوند از قدرت درک رفتار بازار عاجزند و تنها راه پیروزی بر این موجود عجیب رها شدن از پیوندهای تشکیل دهنده ان و نگاه کردن به ان از موضعی بالاتر است . اما مشکل جدی انجا پدیدار می شود که عموم معامله گران برای کسب ثروتی که ناشی از متوسط بودن مرتبه وجودی انهاست وارد بازار می شوند و معمولا کسانی که از غار افلاطونی گریخته اند و به مراتب بالای وجودی رسیده اند علاقه ای به بازگشت به غار را نداردن چه رسد به اینکه خود را مجدد سرگرم بازیهای ان محیط بکنند . اینجاست که ادمی به یاد این شعر سعدی می افتد که :
این مدعیان در طلبش بی خبرند انرا که خبر شد خبری باز نیامد
براستی که در بازار های مالی نیز چنین است .عده بسیاری که گرفتار شبکه انسانی موجود هستند و برای رفع نیاز های خود به بازار مراجعه می کنند از این مسئله غافلند که حریف در سطح بالاتری قرار دارد و عده کمتری که از این شبکه گریخته اند بدلایل دیگری پا به بازار می گذارند و بر امواج ان سوار می شوند و خطری متوجه انان نیست .
شاید در انتها بد نباشد به هسته اصلی فلسفه کیرکگور اشاره شود (این فلسفه زیر بنای فکری فیلم هامون اثر اقای مهرجویی بود )که برای بدست اوردن چیزی باید ان را از دست داد .
و این پارادوکسی است که در طول این چند هزار سال تارخ تمدن بشر عده کمی توانایی حل ان را داشته اند .

چاپ شده در روزنامه همشهری